Winterverblijfplaatsen voor de Gewone Dwergvleermuis: Wat moet je weten?

De winter is voor veel dieren een tijd van rust en overleving, en dat geldt ook voor vleermuizen.

Vleermuisvoorziening Unitura
Winterverblijfplaats

Blog

Effectieve winterverblijfplaats

Winterverblijfplaatsen | Dit moet je weten

Het creëren van geschikte winterverblijfplaatsen voor vleermuizen is essentieel voor hun overleving, en de gewone dwergvleermuis (Pipistrellus pipistrellus) vormt daar geen uitzondering op.

In dit blog duiken we dieper in hoe deze vleermuizen hun winterverblijfplaatsen gebruiken, wat belangrijk is bij het ontwerpen van compensatievoorzieningen en hoe we een effectieve winterverblijfplaats kunnen realiseren.

Hoe werken (massa) winterverblijfplaatsen?

In de ecologie van de gewone dwergvleermuis is de zogenaamde ‘massa’ winterverblijfplaats een veelbesproken onderwerp. Het begrip ‘massa’ verwijst naar een netwerk van winterverblijfplaatsen (gebouwen) die met elkaar verbonden zijn en een variëteit aan verblijfsmogelijkheden bieden. Anders dan veel gedacht is een ‘massa’ winterverblijfplaats vaak niet één plek in een groot gebouw waar individuen maanden bij elkaar verblijven. In de praktijk beslaat de verblijfplaats vaak een groot gebouw inclusief de direct aanliggende gebouwen. Hierbij zijn één of meerdere echt vorstvrije verblijfplaatsen aanwezig (waar hoge eisen aan gesteld worden) en heel veel hele kleine ondiepe verblijfplaatsen.

Het grootste gedeelte van de winter verblijven de vleermuizen in die kleine verblijfplaatsjes. Het gaat daarbij om kleine vleermuiskastjes, ondiepe dorpels, onverwarmde spouwmuren, daklijsten etc. In deze verblijven worden vaak kleine groepjes dieren waargenomen (1 tot enkele stuks). Regelmatig zijn de dieren gewoon vanaf buitenaf zichtbaar.

Pas als het echt koud wordt trekken de dieren naar de warme verblijfplaats waar met grotere aantallen bij elkaar wordt verbleven. Dit rijke netwerk aan kleine verblijfplaatsen wordt vaak tijdens onderzoeken niet ontdekt. Dit omdat gewone dwergvleermuizen pas na de onderzoeksperiode deze verblijfplaatsen gaan gebruiken.

Gedrag

Nuances in het gedrag van vleermuizen

Zelfs op koude dagen is er veel variatie in hoe gewone dwergvleermuizen hun verblijfplaats gebruiken. In spouwmuren is er geen constante temperatuur; er ontstaat een temperatuurgradiënt tussen de oppervlaktetemperaturen van de buitenmuren en de luchttemperatuur in de spouw zelf. De buitenmuren hebben twee verschillende oppervlaktetemperaturen: een hogere aan de binnenzijde van de muur en een lagere aan de buitenzijde. De luchttemperatuur in de spouw is hierbij een tussenliggende waarde, die sterk afhankelijk is van externe omstandigheden.

Wanneer er weinig wind is, blijft de temperatuur in de spouw, zelfs op koude dagen, relatief hoog. Vleermuizen zoeken dan naar de koudere plekjes in de spouw. Bij veel wind verandert dit echter snel: warme lucht wordt snel afgevoerd, waardoor de temperatuur in de spouw dichter bij de buitentemperatuur komt te liggen. Dit benadrukt het belang van het creëren van windluwe plekken in winterverblijfplaatsen, zodat de vleermuizen een stabiele en geschikte omgeving kunnen vinden om te overleven.

Eisen en wensen

Het creëren van een effectieve winterverblijfplaats

Wat kunnen we doen om een geschikte winterverblijfplaats voor de gewone dwergvleermuis te creëren? Het antwoord ligt in het aanbieden van een netwerk van verblijfplaatsen, variërend van kleine, ondiepe ruimtes tot goed geïsoleerde, vorstvrije plekken. Hier zijn enkele belangrijke richtlijnen:

  • Zorg voor een dicht netwerk van kleine verblijfplaatsen: Denk hierbij aan vleermuisvoorzieningen, ondiepe dorpels of spouwverblijven verspreid over het gebouw. Dit biedt de vleermuizen een keuze aan plekken die ze kunnen gebruiken, afhankelijk van de weersomstandigheden. Hoe meer van deze kleine verblijfplaatsen, hoe beter.
  • Creëer diverse warme voorzieningen: Hoewel vleermuizen vaak de voorkeur geven aan koudere plekken, hebben ze bij strenge kou soms een plek nodig die iets warmer is. Zorg voor voorzieningen met een minimale verblijfsruimte van 5m². Een voorziening moet altijd voldoende geïsoleerd zijn en gebruik maken van warmte uit de woning. Dit is noodzakelijk om in echte vorst perioden boven nul te blijven.
  • Het belang van windluwe plekken: Zoals eerder besproken, kunnen de luchttemperaturen in de spouwmuren sterk variëren afhankelijk van de wind. Daarom is het belangrijk om windluwe plekken te creëren, zodat de vleermuizen niet blootgesteld worden aan snelle temperatuurschommelingen.
  • Verwarming van voorzieningen: Voor de ‘warme’ voorzieningen geldt: liever iets te warm dan te koud. Zelfs met isolatie kunnen vleermuiskasten niet boven nul blijven zonder een minimale vorm van verwarming. Dit kan eenvoudig gerealiseerd worden door bijvoorbeeld warmte uit het gebouw zelf te gebruiken.

Verblijfplaatsen

Vervangen van verblijfplaatsen

Idealiter zou de bestaande situatie van vleermuis winterverblijven behouden moeten blijven, aangezien vleermuizen vaak voorkeur hebben voor de vertrouwde plekken. Maar als deze plekken verdwijnen, is het essentieel om passende compensatie te bieden door het creëren van een netwerk van nieuwe verblijfplaatsen, zoals hierboven beschreven. De compensatie moet zowel kwantitatief als kwalitatief voldoen aan de eisen van de vleermuizen.
Het begrijpen van de dynamiek van winterverblijfplaatsen voor vleermuizen, en dan vooral voor de gewone dwergvleermuis, is essentieel voor het behoud van deze fascinerende dieren. Massa winterverblijfplaatsen zijn complex, met een netwerk van ‘warme’ en ‘koude’ plekken, die allemaal een cruciale rol spelen in het overleven van de vleermuizen tijdens de winter.